آیا در آینده رایانه جای معلم را می گیرد؟

وسیله ی ارتباط جمعی چیست؟

دهکده ی جهانی

جهت گیری در آینده

توسعه و ضرورت اصلاح

معلم کارآمد

دغدغه های فناوری

رایانه و ورود به تعلیم و تربیت

آنچه که در این مقاله سعی به بررسی آن داریم مسأله جایگزینی رایانه به جای معلم است. برای بررسی موضوع ابتدا سعی کرده ایم نگاهی کوتاه و گذرا به موضوع وسایل ارتباط جمعی داشته باشیم. در ادامه با بررسی موضوع دهکده ی جهانی مک لوهان، جایگاه رایانه را در این میان مشخص تر خواهیم کرد. سپس با توجه به فناوری اطلاعات، جهت گیری یادگیری در آینده ی جامعه بررسی می شود که در نهایت به موضوع توسعه وضرورت اصلاح در آموزش و پرورش می رسیم. سپس مشخصات یک معلم کارآمد را توضیح خواهیم داد که در آن میان بر مسأله ی یادگیری مداوم معلم و شاگرد تاکید داریم و از آنجا که در همه ی فعالیت ها به موضوع داشتن دیدگاه مشخص در ارتباط با تعلیم و تربیت می رسیم که در جای خود بحث مهمی است و لازم می شود که معلم، دیدگاه مشخصی در ارتباط با فلسفه ی تعلیم و تربیت پیدا کند.

تکنولوژی به هر حال کلیه ی جوانب زندگی ما را در بر می گیرد و لازم است به شکلی در خدمت معلم درآید که چالش ها و چشم انداز ها ی خاصی را به وجود می آورد که از آن جمله ورود رایانه به آموزش و پرورش و هدف از ICT در آموزش و پرورش را دقیقاً بررسی خواهیم کرد و از آنجا که نمی توانیم فارغ از تجارب دیگران باشیم، تجربه با فرآیند ورود رایانه به نظام تعلیم و تربیت سه کشور را بررسی خواهیم کرد. سپس برای مسائل مربوط به آن را توضیح خواهیم داد.

از آنجا که وبلاگ، کاربردی خاص در تعلیم و تربیت دارد و می تواند به سادگی در خدمت آموزش قرار گیرد لذا نگاهی دقیق به وبلاگ و مسائل تخصصی آن خواهیم داشت. سپس نگرانی های موجود در ارتباط با ورود فناوری، اینترنت و رایانه در تعلیم و تربیت را به بحث گذاشته و مسائل مختلف آن را به چالش خواهیم کشید. در پایان پس از یک نتیجه گیری کلی پیشنهاداتی به نظر می رسد که ارائه خواهد شد.

وسیله ی ارتباط جمعی چیست؟

((اصطلاح وسایل ارتباط جمعی از سوی شورای مذهبی واتیکان دوم در چهارم دسامبر 1963، به جای اصطلاح مشترک برای روزنامه ها، مجله ها، رادیو، تلویزیون و سینما به کار می رود)) (جام جم- 776-ص5) البته باید توجه داشت که علی رغم ارائه ی تعریف مذکور برای وسایل ارتباط جمعی، هنوز روی نوع آن بین صاحب نظران اختلاف است. منظور آن دسته از وسایل ارتباطی است که در تمدن های جدید به وجود آمده است و ویژگی اصلی آنان قدرت و توانایی زیاد و شعاع عمل وسیع است. بنابراین هیچ تردید نیست که شبکه ی رادیویی و تلویزیونی را باید در این ردیف قرار دهیم. سینما را هم می توان به سادگی در همین رده قرار داد، هر چند که این وسیله، تنها گروه های محدودی را در بر می گیرد که در مکان ها و سالن های گوناگون پراکنده اند. (کازنو،1372،ص4)

با توجه به پیشرفت تکنولوژی، تنوع بسیاری در وسایل ارتباط جمعی را شاهد هستیم که علمای ارتباطات هنوز نتوانسته اند مرز دقیقی برای آنها تهیه نمایند. ماهواره، تلفن و به خصوص تلفن همراه، رایانه و cd و دیسکت ها و در نهایت شبکه اینترنت از جمله این موارد هستند." وسایل ارتباطی بسیارند، هر آنچه موجبات تسهیل در ارتباط انسان ها شود، بدین نام خوانده می شود. از زبان گرفته تا رادیو، تلویزیون، مطبوعات، تئاتر، سینما و..."(ساروخانی،1380،ص137)

از همه مهم تر کتاب های درسی ما بهترین وسیله ارتباط جمعی است که با دقت در انتخاب محتوا، می توان بهترین ارزشها را انتقال داد. حتی جلد دفتر دانش آموز، عروسک و اسباب بازی که او استفاده می کند به نوعی تحت تأثیرگذاری بی حد دارد.

دهکده ی جهانی

وقتی صحبت از وسایل ارتباط جمعی می شود، نباید نقش بی چون و چرای آنها را در شکل دهی زندگی اجتماعی انسان از نظر دور داشت. کافی است کوچکترین خبری در گوشه ای از دهکده ی جهانی اتفاق بیفتد تا بلافاصله عکس و خبر آن شبکه های مختلف تلویزیونی، صفحات روزنامه ها و حتی در شکل جدید، سایت ها و وبلاگ ها را پر سازد و صدای آن گوش فلک را پر کند.

"مک لوهان " دنیای امروز را دنیای کتاب نمی داند. دنیای کتاب که به نظر او با اخترع صنعت چاپ و به وسیله گوتنبرگ آغاز گردید، فقط چهار صد سال ادامه داشت و گسترش وسایل ارتباط جمعی بر آن خاتمه بخشید(رشیدپور،1352،ص17).

در واقع وسایل نوشتاری و به خصوص کتاب نمی تواند کارکرد دیگر وسایل مطرح شده در دهکده ی جهانی لوهان را داشته باشد. زمانی که مک لوهان نظریه ی دهکده ی جهانی نو را مطرح کرد، دانشمندان زیادی حتی در کشور های پیشرفته ی صنعتی غرب با دیده ی شک و تردید به آن نگاه می کردند و حتی او را دیوانه می پنداشتند. او می گوید ((تمام وسایل ارتباط جمعی بر ما نفوذ دارند و روی ما کار می کنند. نتایج تأثیر آنها جهات شخصی، سیاسی، اقتصادی، زیبایی شناسی، روانی،اخلاقی، قومی و اجتماعی آن چنان شدید است که هیچ گوشه ای از وجود فیزیکی و روحانی ما را دست نخورده و به حال خود رها نمی کند(همان منبع،ص29).

پیام ها آهسته و پیوسته می آیند. از فرط تکرار کم کم باورمان می شود که آن چیز جزء زندگی و فرهنگ ما بوده است. بعداً آنچه در این میان فراموش می شود و شاید هم اقبال عمومی و مؤسسات علمی را به درستی به خود جلب نکرده، نقش و تأثیر وسایل ارتباط جمعی در عصر و دوره ی حاضر که صرف نظر از پیام و یا محتوای خود، هر یک به گونه ای در خصوصیات اجتماعی و مهم تر از آن روانی فردفرد مردم این قرن اثرات قابل ملاحظه ای بر جای گذاشته اند... (همان منبع،ص14).

با دقت در زمان انتشار گفته های پروفسور مک لوهان، متوجه فاصله ی زمانی حساسیت روی نظریات وی تا واقعیات می شویم. وقتی گفته های او منتشر شد غرب، ابتدا اقبالی به حرف های او نشان نداد. در ایران نیز در حدود سی سال پیش وسایل ارتباط جمعی چنین گسترش نبود. حتی به دلیل باورهای عمیق مذهبی، اکثر خانوادها، رادیو و تلویزیون نداشتند. پس از انقلاب اسلامی از یک طرف تلویزیون در خانه ها حضوری بسیار گسترده پیدا کرد و از سوی دیگر بنا به دلایل زیادی تلویزیون، تنها سرگرمی اوقات فراغت خانه ها شد. شبکه های متعدد، برنامه های زیادی را به روی آنتن بردند، تأثیر بر کودکان و نوجوانان بیش از حد شد، آن وقت تازه حساسیت ها در ایران با یک فاصله زمانی آغاز شد.

در ارتباط با رایانه هم به این گونه عمل شده است. رایانه ها به مدارس و خانه ها را ه باز کرده اند. برخی به آن به عنوان مد روز نگاه می کنند و بالاخره دکور اتاق را کامل می کند. تعدادی از آن برای بازی کامپیوتری و تماشای cd استفاده می کنند و برخی دیگر با استفاده از اینترنت وارد دنیای دیگر می شوند که این دنیای جدید مشکلات خاص خود را دارد. تعدادی در آن ولگردی می کنند و آنچه دیگر بین بچه ها دارد رد و بدل می شود آدرس سایت است که معمولاً سایت های مشکل دار هم می باشد. سایت هایی که فیلتر گذاشته اند ولی در سایت دیگر آدرس فیلتر شکن را داده اند و... در هر صورت این هم مشکلی است که به مجموعه ی مشکلات فرهنگی اضافه شده و در کنج خانه ها هم قرار دارد و با یک خط تلفن، تمام...!