مقاله ساختارحکومت‏ پیامبر

این مقاله درصدد اثبات ساختار حکومتی برای حکومت نبی اکرم در مدینةالرسول(ص) 
است، تا ساختار حکومت اسلامی اثبات شود، زیرا بدیهی است اگر رسول اکرم(ص) 
ساختار دولتی مبتنی بر وحی داشته باشد، کافی است، تا ادعا شود اسلام ساختار دارد، آن‏گاه سیره حکومتی امیرمؤمنان مؤید آن خواهد شد. بنابراین، مطالب این مقاله صرفاً درباره اثبات ساختار برای حکومت پیامبر خواهد بود. برای اثبات مدعای فوق نیاز به تعریفی مورد اتفاق از "ساختار" داریم که قاعدتاً ارائه آن دانشمندان علم مدیریت و سازمان متوقع است. مقدمتاً خوب است دانسته شود مکاتب مدیریت، دورانهای زیر را شامل می‏شود: [245]
الف) دوران قبل از مدیریت علمی، 
ب) دوران مدیریتها یا مکتبهای کلاسیک، 
ج) مکتب روابط انسانی، 
د) ترکیبی از ب و ج. 
مدیریت و فن اداره، مانند هر اندیشه دیگر در حال تطور و تکامل است. در دوران قبل از مدیریت علمی، مدیریتها به شکل فطری و بدون فرمولهای مدوّن و مبیّن بود، مانند واحدهای تجاری در زمان چینیان و رومیان‏ [246] که دارای نوعی بینش مدیریتی ساده بودند با ظهور "فردریک تایلور) دوران مدیریت علمی شروع می‏شود [247] که به عنوان پدر مدیریت علمی معروف شد و در اوایل قرن حاضر نوشته‏هایش درباره تئوری مدیریت به طور گسترده‏ای خواننده داشت. مبنای مدیریت وی اساساً تکنولوژی بود و به گمان وی بهترین طریق افزایش بازده، بهبود فنون و روشهایی بود که کارگران به کار می‏بردند. او افراد را ابزار می‏دانست و در طرح او عمدتاً به نیازهای سازمانی توجه می‏شود، نه نیازهای افراد. [248]
بعداً "التون میو" ظهور کرد و "نهضت روابط انسانی" را در فواصل 1920 تا 1930 ـ 1299 
تا 1309 ه" مطرح کرد و جانشین آرای تیلور نمود. او و پیروانش می‏گفتند علاوه بر اینکه باید بهترین روشهای تکنولوژی را برای بهبود و بازده مورد توجه قرار داد، روحیات و امور
انسانی را نیز باید مورد توجه قرار داد. آنها ادعا می‏کردند روابط انسانی بر روابط تکنولوژی کاری ترجیح دارد و این را از آزمایشات معروف به "هاتورن" به دست آورده بودند. [249]
و قبل از "التون میو" و بعد از "فردریک تیلور" دوران مکاتب کلاسیک مدیریت است و حدود 50 سال می‏باشد و بوروکراسی "وبر" و اصول‏گرایی "فایول"> [250]
شاخص‏ترین آنها است. برخی تکنوکراسی "فردریک تیلور" را از زمره این مکاتب شمرده‏اند، [251] 
ولی به نظر می‏آید نظریات مدیریت خیلی بیشتر و نامنظم‏تر از این باشد، به گونه‏ای که به نظر بعضی از صاحب‏نظران، [252]
علم مدیریت، جنگلی از تئوریها است و به نظر بعضی، از زمره علوم ناموفق است. [253]

...

خانواده "لوذان" را که حاکم اصلی یمن بودند، نصب کرد. عمرو بن حزم بن‏زید لوذان، شهر 
بن بازام و عامر بن‏شهر بن بازام سه نفر از خانواده لوذان بودند که در یمن و مقاطعات آن 
نصب شدند. [320] پیامبر(ص) در قبیله عبدالقیس ابتدا علاء بن‏حضرمی را گماشت و پس از 
شکایت مردم، پیامبر(ص) او را عزل نمود و به جای او ابان بن‏قیص را که از اکابر قریش بود، 
نصب کرد. [321] حافظ عراقی در الفیه خود تمام ولایتداران و استانداران پیامبر(ص) را در 
شعری زیبا گنجانده است: 
أمر باذان بلاد الیمن، ثم ابْنه شهراً بصنعا یمن، 
وابْن أبی أمیة المهاجری، کنده و الصدق فقیل ان سری‏، 
لعمله قضی النبی بالموت، کذا زیاد بن‏لبید حضرموت، 
کذا ابوموسی‏ ذبیداً و عدن، و نافع الساحل مِن أرض الیمن، 
کذاک قدْ ولّی‏ معاذ الجند، کذلک عتاباً علی خبر البلد، 
کذاک قد وَلّی أباسفیان، صخر بن حرب بعد ذا نجران، 
کذا ابْنه یزید ای تیماء، و ابْن سعید خالداً صنعاء، 
کذاک عمر أخذوا وادی القُری‏، و حکما أخاهما علی قری، 
عرنیة کذلک إیضاً أعطی‏، أخاهما أبان منه الخطا، 
کذاک ابْن العاص عمراً بعمان، کذا علی الطائف ولّی‏ عثمان. 
چندین استان زیر نظر پیامبر اکرم(ص) بود و چند استاندار را نصب کرد [322] و در واقع، 
دستگاه اداری کامل بود. 

3ـ جهاز قضائی

الف ـ قضاوت شخص نبی‏اکرم(ص)

پیامبر اکرم(ص) که مبلّغ شریعت بود، قضاوت را نیز به عهده داشت‏ [323] و در مسایل مورد 
اختلاف قضاوت می‏کرد. [324] اهتمام ایشان به امر قضا به خاطر ارتباط مستقیم قضا با عدالت 
اجتماعی ـ سیاسی بود. [325] ایشان با مداخله در امر قضا کار قضاوت را در دست کاهنان و 
یهودیان درآورد. [326] از قضاوتهای معروف او یکی بین سمرة بن‏جندب و مرد انصاری بر سر 
یک درخت و دیگری قضاوت بین زبیر بن عوام و مرد انصاری درباره آبیاری درختان 
می‏باشد. [327] ایشان قاضی اوّل دولت اسلامی و تنها قاضی مدینه بود و [328] فرمود: 

"من بشر هستم و شما نزاعتان را پیش من می‏آورید. ممکن است بعضی از شما فصیح‏تر 
از دیگری باشد و من طبق شنیده‏ام قضاوت کنم. پس هر که را به نفعش قضاوت کردم و 
حق‏برادرش ضایع شد، نباید از برادرش چیزی بگیرد وگرنه قطعه‏ای از آتش برای او 
خواهدبود."> [329] 
ب ـ نصب قاضی

پیامبر اکرم(ص) برای شهرهای دیگر افرادی را که صلاحیت داشتند، به عنوان قاضی 
می‏فرستاد. مثلاً علی(ع) را به یمن فرستاد و فرمود: 
"وقتی طرفین دعوا روبه‏روی تو نشستند، قضاوت مکن، مگر به سخن و مانند دوستی 
گوش بدهی."> [330] برخی علی(ع) را قاضی مدینه از طرف پیامبر(ص) می‏دانند [331] و برخی او را 
قاضی خارج از مدینه می‏دانند. [332] 
از جمله قضاوت نصب شده، معاذ بن‏جبل‏ [333] و ابوموسی اشعری‏ [334] هستند، هر چند 
برخی آنها را والی می‏دانند، [335] ولی حدیث معروف که گفتگوی رسول‏خدا(ص) را با معاذ قبل 
از آنکه به محل مأموریت خویش برود، بیان می‏کند، می‏فهماند او قاضی بوده است. وی 
گفت: اگر از قرآن و سنّت چیزی نیافتم، به اجتهاد خود عمل می‏کنم. [336] 
سیره ابن‏هشام، ابوبکر و عمر و عبداللَّه مسعود و ابی‏بن‏کعب و زید بن‏ثابت را به عنوان 
قاضین منصوب از طرف رسول‏خدا(ص) نام می‏برد. [337] هر چند برخی با آن مخالفند، به دلیل 
اینکه پیامبر(ص) شخصاً و به آسانی می‏توانست قضاوت کند، زیرا دعواها، کم و ارتباط با 
رسول‏اکرم(ص) آسان بود. [338] اما باید گفت آن زمان در شهرهای دیگر اگر دعوا و مخاصمه‏ای 
رخ می‏داد، ارتباط با پیامبر(ص) با آن وسایل ابتدایی ِسفر و خطرات آن، امری مشکل بود و 
پیامبر(ص) به همان انگیزه که والی را نصب می‏کرد، قاضی را هم نصب می‏نمود. البته قاضی ِ 
مدینه پیامبر(ص) بود و علی(ع) هم از طرف ایشان قضاوت می‏کرد، [339] ولی دیگران خارج از 
مدینه قضاوت می‏کردند. وقتی به عبداللَّه بن عمر فرمود: بین مردم قضاوت کن، گفت: مرا 
معاف بدارید. فرمود: پدرت قضاوت می‏کرد. [340] 
برخی، قضاوت رسول خدا(ص) را شش نفر می‏دانند. [341] بعضی از معقل بن‏یسار نقل 
می‏کنند که رسول‏خدا(ص) به او فرمود که قضاوت کن. [342] 
پیامبر اکرم(ص) علاوه بر نصب قاضی که نمونه‏ای بارز از تقسیم کار است، افرادی را بر