پایان نامه درباره یتیم

تعریف و تبیین موضوع :

یتیم شدن برای آدمی اتفاقی است که غالباً غیر قابل پیش بینی و پیشگیری می باشد و ممکن است هر لحظه و در هر کجا ، هر فردی با واقعه فوت و از دست دادن پدر و مادرش مواجه شود و این رخداد رویه و روال زندگی او را تغییر دهد.

اما خداوند متعال که بنابر مصلحت عالیه خویش ، بعضی از بندگانش را در چنین شرایطی قرار می دهد ، علاوه بر توجه و عنایت خاص خودش نسبت به آنها ، دستورات و سفارش هایی برای سایر مردم نسبت به رفتار خردمندانه با ایتام فرموده است. امید آنکه در این تحقیق ، گوشه ای از وظایف ما مسلمانان نسبت به یتیمان با استناد به آیات شریفه قرآن بررسی و بازگو شود.

چکیده :

نوشتاری که پیش روی شماست متشکل از چهار فصل است و هرفصل به نوبه خود شامل

بخش هایی می شود.

فصل اول که کلیات نام دارد درباره این مطالب با شما سخن می گوید:

تعریف و تبیین موضوع - چکیده - فواید تحقیق - پیشینه موضوع - روش گردآوری اطلاعات – و در آخر تعریف مفاهیم تحقیق .

در فصل دوم تحقیق : به معرفی شرایط یتیم این گونه می پردازد:

- میزان توجه دین اسلام نسبت به پدیده یتیمی

- همچنین اینکه کودک به هنگام یتیمی چه چیزهایی را از دست می دهد.

- بیان این مطلب که یتیمی پایان همه چیز نیست بلکه می تواند فرصتی برای رشد و شکوفایی استعدادهای فرد شود. سفارش های اسلام درباره یتیمی از جنبه تربیتی و اجتماعی در سه بعد وظایف فردی، اجتماعی و حکومتی آشنا می شوید .

و اما سفارش های اسلام درباره یتیمان از جنبه مالی و حقوقی در فصل چهارم تشریح شده است که با مطالعه آن با مسایلی چون سرپرستی، ارث، اموال سیستم و احکام فقهی مربوط به آنها آشنا می شوید. 

واژگان کلیدی

الیتیم: الفرد و یطلق علی کل شی ء یعّز نظیره، قاله الراغب و الجوهری .

یتیم یعنی تنها و بر هر چیز بی نظیری اطلاق می شود.

[ یتیم ] : الیتم، بالضم: الانفراد ، عن یعقوب[1]

یتم به معنی فرد و تنها بودن است. از یعقوب

یتیم آن است که پدرش قبل از بلوغ او بمیرد و در سایر حیوانات آن است که مادرش بمیرد.[2]

و الیتیم: الفرد و الیتم و الیتم: فقدان الاب .

الیتیم الذی مات ابوه فهو یتیم حتی یبلغ، فاذا بلغ زال عنه اسم الیتیم، و الجمع ایتام و یتامی و یتمه[3] .

و قال ابن بری: الیتم الذی یموت ابوه، و العجی الذی تموث امه، واللطیم الذی یموت ابواه[4]. ابن بری می گوید: کسی که پدرش مرده یتیم است و آنکه مادرش مرده عجی و آن کس که پدر و مادرش مرده اند لطیم است.

یتم: از دست دادن پدر قبل از رسیدن به سن بلوغ، یتیم:صفت مشبهه، تشبیه: یتمین[5]

یتیم در اصطلاح مفسران

محمد طاهر بن عاشور نوشته است: از نظر عربها، کودکی که تنها مانده و پدرش را که حامی و نفقه دهنده اوبوده، از دست داده یتیم است. وی یتیمی را بعد از بلوغ نمی داند زیرا شخص در آن زمان می تواند از حق خود دفاع کند و حکم شرع نیز بر همین منوال است.

فخررازی نیز معتقد است که دختر یتیم تا زمانی که تنها و منفرد است. ( ازدواج نکرده ) یتیم نامیده        می شود.[6]

[1] - تاج العروس-ج 17 – ص 773

[2] - قاموس قرآن- ج 5 – ص 260

[3] - لسان العرب- ج 15-ص 435

[4] - تاج العروس- ج 17- ص 774

[5] - پژوهشی پیرامون مفردات قران. ص 304

[6] - یتیم در قرآن و حدیث- ص 23 

-یتیم در اصطلاح حقوق دانان

در کتب حقوقی از واژه یتیم، صحبتی نشده، اما درباره لفظ «صغیر» که فراتر از آن است نوشته اند صغیر کسی است که تحت ولایت پدر یا جد پدری یا وصی و یا قیم باشد و از نظر سن به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد. در قانون مدنی دوران صغیری از زمان تولد شروع می شود و به هجده سال خاتمه می یابد و در طول این مدت او در حکم غیر رشید است و کسی که به سن مزبور برسد، او را بالغ می نامند مگر اینکه خلاف آن در محاکم ثابت شود. [1]

الصغر و الکبر :از اسامی متضادی است که با در نظرگرفتن بعضی به بعضی دیگر به کار می رود. و اموری است نسبی نه مطلق.

صغیر و کبیرگاهی به اعتبار زمان است .مثلا وقتی که سن یکی به اعتبار سن دیگری کمتر از او باشد و گاهی کوچکی و بزرگی به اعتبار جسم است و زمانی هم به اعتبار قدر و منزلت .[2]

صغر (برون فرس و عنب) :کوکی، مقابل کبر، و آن در مقایسه چیزی با چیز دیگر گفته می شود. خواه به اعتبار زمان باشد یا به اعتبار جثه یا قدر و مرتبه.[3]

[1] - یتیم در قرآن و حدیث- ص 24 [2] - ترجمه  «المفردات فی غریب القرآن » - ج 2 – ص 561 [3] - قاموس قرآن – ج 4- ص 130 

کودکی حضرت محمد (ص):

پیغمبر اکرم (ص) یتیم زاده شد. بجز ایشان برخی دیگر از اسوه های پانزده گانه (ائمه اطهار (صلی الله علیهم اجمعین)) نیز طعم یتیمی را با از دست دادن پدر یا مادر یا هر دوی ایشان چشیده اند.

حضرت محمد(ص) هنوز به دنیا نیامده بود که پدر خویش را از دست داد. برخی گفته اند وی دو ماه بعد از تولد پیغمبر(ص) از دنیا رفته است. عبدالله پدر پیغمبر(ص) در حالیکه از سفر تجاری شام بازمی گشت، بیمار شد و در مدینه در میان طایفه ی بنی نجار بستری گردید و دیگر نتوانست از بستر برخیزد. پیغمبر(ص) در هفدهم یا دوازدهم ربیع الاول عام الفیل زاده شد. او یتیم زاده شد و یتیم پرورش یافت. در شش سالگی هنگامی که با مادر گرامی اش از مدینه به مکه باز می گشت مادر آن بزرگوار نیز بیمار شد و در «ابواء» در نزدیکی مکه از دنیا رفت و در همانجا به خاک سپرده شد. با مرگ مادر یتیمی وی کامل شد.

دو سال بعد هم در حالیکه پیامبر (ص) هشتمین سال زندگی خود را پشت سر می گذاشت پدربزرگ و سرپرست ایشان عبدالمطلب نقاب خاک را بر چهره کشید. سرپرست بعدی ایشان ابوطالب عموی پیغمبر بود. 

حکمت و راز یتیم بودن پیامبر اکرم (ص) : 

بررسی روایات مختلف از معصومین در این باب بیان کننده ی این هستند که یتیمی محمد (ص) در کودکی به آن دلیل است که هیچ مخلوقی بر او حق و منتی نداشته باشد و امام صادق (ع) چنین فرموده اند که : «لئلایکون لمخلوق علیه حق» برای آنکه هیچ مخلوقی برگردن او حقی نداشته باشد. [1]

یعنی به این دلیل که اطاعت و فرمانبرداری احدی بر او واجب نباشد. یا اینکه خداوند او را تربیت کند و هیچ مخلوقی بر او منت نداشته باشد.

[1] بحار الا نوار-ج16 –ص141 –ح1

شمس الدین محمد حافظ :

حافظ شیرازی (724-792هجری) از جمله افرادی است که در کودکی از داشتن پدر محروم شد و بی سرپرست ماند، در شرایط سختی امرار معاش می کرد، و در نهایت فقر و تنگدستی تحصیل علم و دانش نمود. 1 

لئونیکلایویچ تولستوی :

نویسنده ی بلند پایه روسی، در 28 اوت 1828 میلادی در دهکده ای واقع در شهرستان تولا در 110 کیلومتری مسکو پا به عرصه ی وجود گذاشت. تولستوی تحصیلات متوسطه و دانشگاهی خود را تا سال 1844 تمام کرد و در سال 1854 وقتی در جنگ های قفقاز شرکت کرده بود، داستان های کودکی و دوران نوجوانی را در قفقاز نوشت که باعث شهرت او شد. وی در طی سالیانی به کشورهای اروپایی مسافرتهای علمی داشت و در اواخر سال 1863 کتاب «جنگ و صلح» را نوشت که می توان آنرا بزرگترین اثر ادبی قرن نامید.

1 . داستان های کودکی مردان بزرگ، ص 57.

توصیه به انفاق در قرآن کریم

انفاق پدیده ای مهم و پسندیده درجامعه اسلامی است ، که در دین به آن بسیار سفارش شده است . بزرگان دین طبق آیات شریفه قرآن بعضی از موارد انفاق را واجب دانسته اند و برخی را مستحب.

انفاق واجب شامل خمس ، زکات و فیء می شود. اجرایی شدن و مدیریت این قسم از انفاق با دخالت حکومت اسلامی است . پس موارد انفاق واجب را در ذیل وظایف حکومت اسلامی در قبال یتیم های جامعه بررسی می نماییم . و اکنون آیاتی را بررسی می کنیم که انفاق در این آیات مستحب و پسندیده شمرده شده و ثمره آن به رفاه حال قشر ضعیف جامعه منجمله یتیمان کمک می کند .

 «انفاق : آموزه ای است ارزشمند ، به معنای بخشش و گستراندن برای رفع نیازهای زندگی فرودستان و به دیگر سخن ، ایجاد زمینه در زندگی برای عرضه کردن برخی از امکانات (مالی و غیر آن) در جهت رفاه حال اقشار مستضعف و محروم جامعه» .[1]

در آیاتی نظیر (261 و 265 بقره) – (29 فاطر) – (7 حدید) خداوند برای انفاق ، پاداش الهی در آخرت و سود و برکت مال در دنیا وعده داده است. فردی که انفاق می کند هم به روابط انسانی و کمبودهای مالی موجود در اجتماع کمک می کند ، هم این عمل موجب تزکیه نفس انسان می شود؛ در نتیجه انفاق هم نفع فردی و جمعی دارد و هم پاداش دنیوی و اخروی. پاداش های وعده داده شده به انفاق کنندگان با تشبیهات زیبایی آورده شده است .

مثلاً در آیه 261 بقره انفاق به کاشت بذری شبیه شده است که هفتصد برابر محصول و نتیجه می دهد .

در آیه 265 بقره انفاق بدون ریا و منت ، به باغی شبیه شده است که در بهترین نقطه از لحاظ شرایط ثمردهی و باردهی واقع شده و ثمره این باغ دو چندان خواهد بود.

و نیز در آیه 29 فاطر انفاق بر پا کنندگان نماز ، به تجارت پرسود و خالی از زیان تشبیه شده است .

مسلمانان بعد از شنیدن تاکیدات قرآن بر امر انفاق از رسول اکرم(ص) سوال کردند که از چه چیزهایی انفاق کنند .

1.آیه 215 بقره

«یسألونک ماذا ینفقون قل ماأنفقتم من خیر فللوالدین و الأ قربین و الیتامی و المساکین و ابن السّبیل و ما تفعلوا من خیر فإن الله به علیم.»[2]

ترجمه :  از تو سؤال کنند چه انفاق کنیم ؟ بگو : هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و آنچه نیکویی کنید خداوند بر آن آگاه است.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می فرماید : « این آیه سوال و جوابی است که جواب آن طبق اسلوب حکمت داده شده ، برای اینکه سوال از جنس و نوع انفاقات کرده اند ( چه انفاق کنند).

که از چه جنسی و چه نوعی انفاق کنند ، و این سوال بی شباهت به لغو نیست برای اینکه هر کسی میداند که انفاق با چه چیزی انجام می شود ؛ پس جاداشت بپرسند به چه کسی انفاق کنیم . و به همین جهت است که سوال ایشان را پاسخ نداده ، جواب را از سوال صحیحی داده که آنها نکرده بودند . یعنی بیان حال و انواع کسانی که باید به ایشان انفاق کرد ، تا هم جوابی داده باشد و هم تعلیمشان کرده باشد که چگونه سوال کنند .»  [3]

1 معجم مفردات الفاظ القرآن – ص523

1 آیه 215 بقره

2  ترجمه المیزان- جلد 3 – ص 307