مقاله حسابداری و بودجه تلفیقی

فهرست:

مقدمه

متغیرهای کلان اقتصادی و اجتماعی

الگوی سه انحرافی

حسابرسی ملی

مراحل «حسابرسی بودجه» فعلی در ایران

گزارشگری مالی و تلفیقی و حسابداری مدیریت

سیستم حسابداری مالی و کنترل بودجه

الگوهای نظارتی در حسابرسی بودجه و حسابرسی مالی

عملیاتی سازی بودجه های تلفیقی سال 85

موانع پیش رو در عملیاتی سازی بودجه

بودجه استانی؛ تحول در نظام اقتصادی دولت

 ....................................................................................

مقدمه: 

حسابرسی از جمله رشته‌هایی از دانش بشری است که قدمتی طولانی دارد ولی همپای تحولات بعضی دیگر از رشته‌های دانش بشری متحول نشده است حسابرسی از مقولاتی است که در حوزه کنترل و نظارت قرار می‌گیرد و اگر چه تا حدودی نقش پیشگیرانه دارد ولی بیش‌تر از موضوعات کنترل پس از اجراست. جنبه‌های کاربردی حسابرسی بیش‌تر از جنبه‌های تئوریک آن در طول زمان مطرح بوده است و پیشرفت‌های آن نیز بیشتر در قالب «آزمون و خطا» صورت گرفته است. تحولات دانش بشری، و به خصوص در دهه‌های اخیر، بر جنبه‌های کاربردی حسابرسی اثر گذاشته و انجام حسابرسی را نسبت به گذشته تا حدودی دگرگون کرده است. با این حال در هیچ دانشگاهی در کشورمان رشته حسابرسی به عنوان رشته‌ای از علوم در دوره‌های تکمیلی تدریس نمی‌‌شود.

از دیدگاه فلسفی حسابرسی فرآیندی است برای رسیدن از «تردید» به «یقین».از لحاظ تاریخی حسابرسی را می‌توان به دوره‌هایی از تحول به شرح زیر تقسیم‌بندی نمود:مرحله‌ای که حسابرسی به عنوان فرآیند نظارت برانجام و رسیدگی به مخارج مورد نظر بوده است. مرحله‌ای که حسابرسی به منظور اعتبار بخشیدن بر ارقام صورت های مالی مطمح نظر بوده است. مرحله‌ای که حسابرسی به عنوان یک فرآیند نسبتا کامل رسیدگی مالی و در عین حال بخشی از فرآیند نظارت و ارزیابی عملکرد مدیران مورد توجه بوده است. مرحله‌ای که فرآیند حسابرسی را در جهت ارزیابی بازدهی امکانات، مورد استفاده قرار داده‌اند.حسابرسی در مرحله اول قدمتی دیرینه دارد. وظیفه حسابرسی برای اعتبار بخشیدن به ارقام صورت‌های مالی از سابقه طولانی برخوردار نیست و قدمت آن به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برمی‌گردد. قدمت حسابرسی به عنوان یک فرآیند نسبتا کامل رسیدگی‌های مالی و در عین حال بخشی از فرآیند نظارت و ارزیابی عملکرد مدیران از دهه 1930 تحت عنوان «حسابرسی مدیریت» مورد توجه بوده است و از دهه 1970 با عنوان «حسابرسی جامع» در بسیاری از کشورها و به تدریج پذیرش عام یافته است.

...

الگوی سه انحرافی  

الگوی سه انحرافی که از دهه‌های پیشین در دنیا مرسوم بوده است در ایران بسیار کم سابقه اجرای آن به کارهای محدود دانشگاهی در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و به گزارش‌های «سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی» بر‌می‌گردد به عنوان نمونه‌ای از استفاده از این الگو،‌ مقایسة ارقام برنامه با عملکرد به شرح مندرج در مستندات برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران منتشر شده از سوی «سازمان برنامه و بودجه وقت» در مرداد 1378 اشاره می‌کنم. در تحقیقاتی که در سال‌های 78 و 79 در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران زیر نظر اینجانب انجام باشد الگوی سه انحرافی مذکور در مقایسه ارقام «برنامه» و «بودجه» و «عملکرد» مورد استفاده قرار گرفت. با این حال، سازمان برنامة‌ بودجة‌ سابق نیز تصویری از این مقایسه را در مستندات برنامه دوم آورده است که نمونه‌ای از آن به شرح زیر آمده است.(شکل 3)

نتایج حاصله از یک گزارش تحقیقی در دانشگاه که در این مورد انجام شد ثابت نمود که برای سال‌های مورد تحقیق:

(1)بین ارقام برنامه و ارقام بودجه تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

(2)بین ارقام و برنامه و ارقام عملکرد تفاوت معنی داری وجود دارد.

(3)بین ارقام و بودجه و ارقام عملکرد تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

و تجدید نظر در الگوی نظارت، بودجه‌بندی، برنامه ریزی در کشورمان قویا توصیه شد. این الگو سالهاست که در کشورهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است؛ ولی فقط در چند سال گذشته است که در ایران به آن توجه شده است؛ از این رو لذا تا استقرار کامل آن زمان درازی در پیش رو داریم. علاوه بر آن هنوز هیچ دستگاهی این جداول را مورد رسیدگی و تأیید قرار نداده است؛ به همین سبب با توجه به این که اصل «ضرورت تدوین و تصویب برنامه‌های پنج‌ساله کشور» مورد قبول قرار گرفته است،‌ ضرورت دارد که «قانون تفریغ برنامه‌های پنجساله اقتصادی،‌ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» در دستور کار مسئولان محترم کشور قرار می‌گیرد.»

لازم به ذکر است که آن چه که امروزه دیوان محاسبات کشور تحت عنوان «گزارش بودجه سالانه کل کشور» تهیه می‌کند، تا حدودی همان است که در قانون تفریغ بودجة سال‌های پس از انقلاب مصوب 1365 آمده است،‌در این قانون بر اساس پارادایم (الگوی) یک انحرافی نظارت است؛ از این رو دیوان محاسبات کشور هنوز موظف به استفاده از الگوی سه انحرافی نشده است.

پس اولین پیشنهاد نگارنده به دومین همایش نظارت و بازرسی در کشور این است که وقت آن رسیده است که از الگوی سه انحرافی نظارت در بررسی عملکرد دولت استفاده شود؛ از این رو تهیه لایحه و یا طرح «تفریغ» برنامه‌های پنج ساله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد می‌شود و در عین حال باید توجه داشت که الگوی سه اتحرافی داده است. نگارنده در جای دیگر (نخستین همایش نظارت و بازرسی در کشور) این الگوها را مطرح کرده است که راه کارهای استفاده از این مبانی تئوریک نیز تقدیم خواهد شد. نگارنده بر این باور است که الگوهای نظارت در جمهوری اسلامی ایران باید به سرعت به طرف استفاده از الگوهای روز نظارت حرکت کند و اگر بتوانیم ظرف چهار سال آینده که پایان برنامة‌سوم توسعه است به این مهم غلبه کنیم تازه در اول راه «حسابرسی ملی» قرار گرفته‌ایم.